At Hakkında Temel Bilgiler

Biniciliğin İlk Dersi: Atı Tanımak

* Bu yazı, Türkiye Binicilik Federasyonu (TBF) Eğitim Kurulu tarafından, 22 farklı kaynak kitabın derlenmesiyle oluşturulan “Binici Olmak / Ders Kitabı 2” adlı eserden alınmıştır. Bu kitap, TBF tarafından eğitim kaynağı olarak kullanılmak üzere yazılmış, çokyazarlı bir eserdir.

Atın Tanımı

Atın bilimsel adı Equus caballus’tur. Çok eski çağlardan beri insanoğlu ile beraber yaşayan atın geçmişi günümüzden yaklaşık 55 milyon yıl öncesine dayanır. En eski şekli ile atın insanoğlundan 50 milyon yıl önce var olduğu kabul edilir.

Halk arasında “at” deyiminin anlamı çok geniştir. At, insanlara hizmet eden hayvanların en kabiliyetlisi ve kıymetlisidir. İnsanların eski harp meydanlarındaki yardımcısı, yük taşımada hizmetçisi; yarış, cirit, çit atlama ve av sporlarında neşe ve zevk ortağıdır. Silah gürültüsüne ve bando sesine rahatlıkla alışır. Erkek olanına aygır, yük çekenlere beygir, dişisine kısrak, yavrusuna tay, yeni doğmuş yavruya kulun, operasyon sonunda testisleri alınanlara (burulmuş erkek at) iğdiş, başıboş gezenlere hergele, koşum atlarının erkeğine beygir, dişisine bazı yörelerde gölük denir. Türkler atlarına ayrıca şu isimleri de vermişlerdir; ılgar atı (önemli haberleri getiren hızlı ve dayanıklı), menzil atı (posta atı), cenk atı (akıncı atı), koşu atı (yarışlarda kullanılan), av atı, semer atı (yük atları), alay atı (merasimlerde komutan atı), araba atı, yedek atı (süvari yedeklerine verilen atlar), aşı atı (aygır olarak kullanılanlar) gibi.

Atlar, mide ve bağırsakları kendine özgü olmakla beraber geviş getiremezler. İnsanlar gibi tek parçalı olan midelerinin hacmi 10-19 litredir. Safra kesesi bulunmamaktadır.

Bir atın beyni yaklaşık 650 gram gelmektedir. Yaklaşık 20 metre ince barsak, 10 metre kadar kalın bağırsağı vardır. Günde ortalama 3-8 kg. taneli yem ve 5-35 kg. ot ve samandan oluşan gıdalarından yaklaşık 42-62 saat sonra ve günde 10-12 kez gaita çıkarırlar. Toplam gaita miktarı 9-15 kilogramı bulur. Kör barsak 25-30 litre su alabilecek şekilde oldukça büyüktür ve bir depo görevi görür. Günde ortalama 20-40 litre içilen su, 15-30 dakikada dağılır. Günde 4-5 kez ve 4-10 litre idrar yapabilir. Yine günde 5-7 litre terleme yoluyla sıvı atar. Midesinin yemek borusuyla bağlandığı özel yapısı dolayısıyla kusamaz. Kusma belirtileri göstermeleri ölümlerinin yaklaşmış olduklarını gösterir.

Erkeğinde 40, dişisinde 36 diş bulunur. Üst ve alt çenede altışar adet olmak üzere on iki kesici ve her çenede de on ikişerli 24 ezici dişi vardır.

Atın gebelik süresi ortalama 11 ay veya 48-49 hafta, yani 320-340 gündür ve genellikle bir yavru doğurur. Yavrunun gözleri açık olarak doğar ve bir saat içinde ayağa kalkarak annesini izlemeye başlar. Emzirme süresi 20-24 hafta veya 5-6 aydır. Kısraklarda kızgınlık ilkbaharda başlar ve ortalama 5-7 gün sürer. Yaklaşık üç haftalık dönemlerle yaz mevsiminin ortalarına kadar tekrar eder.

Normal olarak dinlenirken dakikada 8-16 kez soluk alır ve alınan hava 35 litredir. Normal nabız sayısı 28-40’dır ve kan miktarı atın ağırlığının 1/8’i kadardır. Vücut ısısı 37.5-38.5 derecedir.

Erkek eşek ile kısrak çiftleştirilirse “katır” elde edilir. Aygır at ile dişi eşeğin çiftleştirilmesinden de “bardo” denen katır çeşidi elde edilir. Her iki melez de kendi aralarında üremezler. Katır, bardodan daha dayanıklıdır.

Atlar büyümelerini 4-5 yaşında tamamlar. Rüya görebilir ve çevre etkilerine göre ortalama olarak 25-30 yıl (5-16 yaşları arasında en güçlü devreleri.) yaşayabilirler. Uzun yaşamlarını iyi bir bakım, iyi bir beslenme ve düzenli bir çalışma etkiler.

Dış Görünümüne Göre Atın Bölümleri

Atların bölümleri üç başlık altında incelenebilir. Bunlar: Baş, gövde ve bacaklardır.

At Başının Bölümleri

• Tepe: Başın iki kulak arasında bulunan ve kâkülle sınırlanan kısmı.
• Kâkül: Tepe sivrisinde bulunan ve alnın yukarı kısmını örten kıl demeti.
• Alın: Başın; tepenin altında, göz ve göz çukuru arasında bulunan kısmı.
• Burun Üstü: Alınla burun ucu arasında kalan kısım.
• Burun Ucu: Burun delikleri arasında kalan üst dudakla hareket eden kısım.
• Burun Delikleri: Burun boşluklarının dışarıdan görünen kısmı.
• Ağız ve Dudaklar: Ağız ile alt ve üst dudaklardan oluşan kısım
• Azı Yeri: Son kesici diş ile ilk öğütücü diş arasındaki boşluktur.
• Suluk Çukuru ve Sakal: İki çene kemiğinin önde birleştiği yerdir.
• Ganajlar: Çene altı çukurunu yanlardan çevreleyen alt kısımdır.
• Çene Altı Çukuru: Başın altında, ganaj ve sakallarla çevrili kısımdır.
• Kulaklar: İşitme organıdır.
• Göz Üstü Çukuru: Gözlerin üst kısmında görülen çukurdur.
• Gözler: Görme organıdır.
• Yüz ve Yanaklar: Başın yanlarını oluşturan kısımdır.

At Gövdesinin Bölümleri

• Boyun: Başı taşıyan ve atın yürüyüş dengesini sağlayan kısımdır.
• Cidago: Boyunla sırt arasında en yüksek noktadır.
• Sırt: Cidagonun bittiği yerden son kaburga kemiğine kadar olan bölgedir.
• Bel: Boş böğürlerin üstünde sırt ile sağrı arasındaki kısımdır.
• Sağrı: Kuyruk sokumu ile kuyruk kemiklerini ve leğen kemiğini içeren kısımdır.
• Kalçalar: Her iki yanda boş böğürlerin yaptığı çıkıntılardan oluşur.
• Göğüs ve Kürek Bölgesi: Boynun altında iki omuz arası kısımdır.
• Koltuklar: Ön bacakların arasında bacaklar ile gövdenin birleştiği kısımdır.
• Kolan Yatağı: Kolanın geçtiği bölgedir.
• Kaburgalar:
• Karın: Kolan yatağından sonra önden arkaya ve yana uzanan yuvarlak bölgedir.
• Böğürler: Bel ve kalça ile çevrilmiş karın bölgesidir.

Atın Bacakları

Atın Renkleri (Donları)

Atların renklerine don denir. Don tay büyümesini tamamlayana kadar değişebilir. Büyüme çağının sonunda tüylerin rengi gerçek donu oluşturur.

Vücudu örten kıl(tüy) çeşitleri

• Örtücü kıllar: Bedeni kaplayan kısa ve ince kıllardır.
• Koruyucu kıllar: Yele, kakül, kuyruk ve topuk kıllarıdır.
• Duygu kılları: Uzun ve fırça gibi sert olan bu kıllar ağız çevresi ve burun deliklerinde bulunur. Dipleri dokunma sinirlerinin uçarlıyla temastadır.
• İnce kıllar: Mevsimlere göre değişen koruyucu kıllardır.

Don Çeşitleri

Bir renkli donlar: Beyaz, yağız, al, izabel

Beyaz (ak) at

Yağız at

Al at

İzabel at

İki renkli donlar: Doru, kula, kır, boz

Doru at

Kula at

Kır at

Üç renkli donlar: Ahreç, Kızılkır, Üveyik kır

Kızılkır at

Üveyikkır at

Müzdeviç (alaca) donlar

İki donun bölümler halinde bulunmasıyla oluşur. Bunlardan biri mutlaka beyazdır.

Müzdeviç at

Atlarda Nişaneler

Atlarda baş, kuyruk ve bacak bitimlerinde beyaz lekeler olabilir. Bunlara nişane adı verilir.

Başta bulunan nişanelere akıtma denir.

• Koyu donda bir atın alın üstünde birkaç adet beyaz kıl varsa buna “ alında birkaç beyaz kıl “ denir,
• Bu kıl sayısı fazla ise “alnı kırçıl”,
• Beyazlık yıldız şeklinde ise “alında yıldız”,
• Hilal şeklinde ise “alında hilal” ,
• Yuvarlak şekilde ise “kartopu”,
• Yüzü kaplamış ise “beyaz yüz ”,
• Burun üstüne doğru yayılmış ise “kuyruklu yıldız”,
• Burun deliklerine girmiş ise “abraş”,
• Alt dudağa girmiş ise “ağzı kilitli “ ismi verilir.

Ayaktaki nişanelere seki adı verilir

• Koyu donda bir atın bukağılığı beyaz kıllarla örtülmüş ise “kısa seki”,
• Seki bukağılığı geçmişse “aşkın seki”,
• İncik kemiğine ulaşmışsa “yüksek seki”,
• Diz veya hanep eklemine gelmiş ise “çok yüksek seki”,
• Hanebi geçmiş ise “çizme seki” veya “beyaz bacak” denir.