Multipl Skleroz ve Egzersiz

1. Multipl Skleroz (Multiple Sclerosis) Nedir

Tıptaki ismi “Multiple (birden fazla yerde oluşan) Sclerosis (sertleşme) “ ya da kısaca MS olan ve Türkçede Multipl Skleroz olarak bilinen bu durum, bir merkezî sinir sistemi hastalığıdır. Miyelin adı verilen ve sinir iplikçiklerini çevreleyen bir yalıtım maddesi eksiktir. Bilinmeyen bir sebepten ötürü birey, kendi vücudundaki bir maddeye hassas durumda kalmıştır (otoimmün). Genellikle bir tedavisi yoktur ve bazı durumlarda şiddetli acı duyulabilir. MS’in etki alanı genellikle 25 ila 45 yaş arasındaki bayanlardır. Şiddetine bağlı olmakla birlikte birçok MS engelli, uzun ve üretici bir hayat sürdürebilmektedir.

Yine de bu hastalık, vücudun herhangi bir bölümüne her an etki edebilir. Bazı bireyler görme işlevlerini yitirebilir, bazıları kısmi ya da bütün felç geçirebilir, bazıları ise çok hafif olarak taşıyıp farkına bile varılmadan hayatlarının sonuna kadar normal olarak yaşayabilirler. Bu faktörler göz önünde bulundurularak şöyle düşünülebilir ki; her ne kadar modern tıp henüz bu hastalığın bir çaresinin olmadığını açıklamış olsa da yazımdaki belli başlı yaşam tarzı ve egzersiz ile ilgili tavsiyeler uygulandığında MS etkilerinin daha az hissedilmesi ve yaşam kalitesinin arttırılması mümkün olabilir.

(Not: Tanım bölümündeki bu yazı, Fiziksel Engellilerde Egzersiz başlıklı yazımdan alıntıdır.)

2. Multipl Sklerozla İlgili Dikkat Çekici Noktalar

MS’un jeolojik ve ekonomik etki alanını iki kelimeyle özetlemek gerekirse kısaca “soğuk” ve “zengin” diye geçebiliriz. Soğuk; çünkü MS genellikle ekvatordan kuzeye gittikçe artan bir hastalıktır. Mesela Kanada’da ABD’ye göre iki kat daha fazla vaka görülüyor. Zengin; çünkü refah düzeyi arttıkça yine oran da artıyor. Refah düzeyinin az olduğu toplumlarda düşük hijyen şartlarının bağışıklığı kuvvetlendirdiği ve MS ya da benzeri otoimmün rahatsızlıklarına karşı koruyucu bir tesir yarattığı, özellikle bütüncül tıp pratisyenlerinin kabul ettiği bir açıklama olmaktadır. Bu durumda eldeki bütün holdingleri satıp güneye, ekvatora yakın bir yere göç etmek ve basit küçük bir çiftlikte kendine yetecek kadar üreterek geçinmek gerçekten iyi bir çözüm gibi görünüyor (!). Ancak bunu şu an için yapamayacak olanlar yazımı okumaya devam edebilirler.

3. Mültipl Skleroz Hastaları İçin Yaşam Tarzı Önerileri

3.1. Beslenme

Bu kısımda anlatacaklarımız sadece MS hastaları için değil, genel kesimin de faydalanabileceği bilgiler içeriyor. Özellikle son 100 yıl içerisinde besin kaynaklarımızda meydana gelen değişmeler nedeniyle birçoğumuz bunun faturasını kronik hastalıklar ya da enerji azalmaları şeklinde ödemekteyiz. Vücudumuza giren her bir molekülün, bir şekilde hücrelerimizin bir parçası olduğu gerçeği, ya da kısaca “ne yersek oyuz” sözü aklımızda hep bulundurulması gereken bir gerçek.

• Şeker ve unlu mamullerin azaltılması şart! Hayvansal kaynaklı olmayan bir gıda yiyeceksek bunun doğadaki hâline en yakın olması çok önemli. Şeker ihtiyacı eskiden sadece şeker kamışı özütü olarak ya da meyvelerden ve bal, pekmez gibi gıdalardan karşılanıyordu. Şimdilerde ise sürüyle işlenmiş türevi çıktı. Özellikle yüksek früktozlu mısır şurubu bunlar arasında en zararlısı. Unlu mamullere gelince; eski usul tam ekmekler ya da mayalı ekmekler haricinde (ki bunlar da sadece sabahları ve bir iki dilimi geçmeyecek kadar) diyette olabildiğince azaltılmalı. Prof. Dr. Ahmet Aydın’ın Taş Devri Diyeti kitabını bu konuda önemli bir referans olarak gösteriyorum.

• Pastorize, homojenize ve ultra pastörize sütler ve bunların mandıra ürünleri diyetten çıkartılmalı. Olabildiğince sağlıklı hayvanlardan elde edilen ve temizliğinden emin olunan köy sütçülerinden alınacak olan çiğ sütler, temizliğinden emin olunmuyor ise taze günlük şişe sütler ya da bunlardan evde kendinizin yapacağı yoğurtlar, ayranlar, kefirler, peynirler ve tereyağları tercih edilmeli. Bu konuda www.beslenmebulteni.com sitesinde yine Doktor Aydın’ın süt konusunda hazırladığı detaylı yazılar ve slayt örneklerini tavsiye ederim. Zinde Türkiye dergisinden de bu yazıyı okuyabilirsiniz: Kutu Sütü Savaşları

• Vitamin D seviyenizi ölçtürüp, bunun 70-90 ng/ml arasında olup olmadığını öğrenmeniz çok önemli. Düşük D vitamini bulunanlar için Doktor Joseph Mercola günlük ortalama 5000 ünite D3 vitamini takviyesi öneriyor. Bkz: www.mercola.com Bu D vitaminlerinin, ister takviye ister gıda yoluyla olsun, işlevini daha iyi yapabilmeleri için güneş ışığından faydalanmak da çok önemli. (Dinî nedenlerle kapalı olan bayanlar dikkat!) Özellikle yaz aylarında güneşin dik açıyla ışınlarını yaydığı saatlerde 15 dk ila 30 dakika arası kadar süreyle tenimizin olabildiğince geniş bir yüzey alanının güneşi görmesi gerekiyor. (Bakınız: D Vitamini Ömrü Uzatıyor)

• Çiğ meyve ve sebzeler beslenmemizin önemli bir bölümünü oluşturmalı. Günde en az 2-3 porsiyon çiğ sebze ve 1-2 porsiyon da çiğ meyve yemek gerekiyor. Bunların düşük glisemik indeksli olması ve mevsimlik olması büyük fayda sağlıyor. Toksisite konusunda da anlatacağım gibi organik olmaları da bir artı faktör. (Bakınız: Glisemik İndeks ve Glisemik Yük)

• Deniz balığı ve bunun yağının takviyesi de gerekli. Eğer balık yemek her zaman mümkün olmuyor ise olabildiğince az kirlenmiş denizlerden gelen balık yağları tavsiye ediliyor (örneğin Norveç balık yağları).

• Birkaç günlük sadece sıvı alma suretiyle yapılan oruçlar ya da detokslar da düşünülmeli. Oruç tutan ya da detoks yapan birçok MS hastasının hastalık semptomları yavaşlamış ve geriye gitmiştir. Benim tavsiyem “Master Cleanse” ya da “limon detoksu” denilen bir sağlık orucudur. Günde en az 2 litre suya (yüksek kalite bir içme suyu olmalı); 3-4 adet organik limonun suyu, 5-6 yemek kaşığı köy pekmezi ya da halis bal, bir tatlı kaşığı toz Arnavut biberi ve bir fiske kadar öğütülmüş kaya tuzu ekliyor ve bunu gün boyunca acıktıkça içiyorsunuz. Önce birkaç günle başlayıp alıştıkça bu detoksu bir haftaya çıkartmak mümkün. Daha fazla bilgi için Stanley Burroughs’un “The Master Cleanser” kitabını okumanızı tavsiye ederim. Bu tür bir detoks uygulamadan önce muhakkak doktorunuza danışmanızı da önemle hatırlatırım.

• İçindeki polifenol maddesinin MS hastalığına karşı savaşma özellikleri nedeniyle zerdeçal baharatının yemeklerde kullanılması fayda sağlayabilir. Özellikle doğu mutfaklarında çok sık kullanılan bir baharat türüdür Zerdeçal.

3.2. Toksisite

• Vücutta toksinleri arttıran ve MS oluşumuna zemin hazırlayan en büyük etmenlerden birisi medikal ilaçlar. Doktor Mercola MS hastalarına önerilen iki önemli ilaç grubu; Prednisone ve İnterferona ilaçlarıyla ilgili hiç de olumlu düşünmüyor. Bunların vücutta toksinleri arttırdığını belirtiyor ve yerine doğal çözümlere gidilmesi konusunda hastaları uyarıyor.

• Bir diğer toksin kaynağı da yiyeceklerimizde bulunan tarım ilaçları kalıntıları. Bu konuda “Neden Organik” başlıklı yazımı okumanızı tavsiye ederim (bu yazı dizisi Zinde Türkiye dergisinde gözden geçirilmiş olarak yakın zamanda yayınlanacaktır). Organik ve ekolojik gıdalarda tarımsal kalıntılar ya da genetiği değiştirilmiş organizmalar bulunma olasılığı çok daha düşük. Üstelik bu gıdaların üretilme şekli doğanın yüzyıllardan beri kendiliğinden yaptığı üretim biçimine çok daha yakın. Bu nedenle ekolojik pazarlardan alışveriş yapmak suretiyle vücuda giren toksinlerin azaltılması mümkün.

• Natürel tıp doktorları, toksitlik konusunda cıvalı alaşımlarla yapılan diş dolguları ile ilgili olarak da hastaları uyarıyor. Eğer kişide cıva metali kullanılarak yapılan bir diş dolgusu var ise bunun daha sağlıklı alternatifleriyle değiştirilmesi gerektiğini öneriyorlar.

3.3. Psikolojik Faktörler

MS ve diğer otoimmün rahatsızlıklarında natürel tıp doktorlarının sıklıkla karsılaştıkları bir diğer durum da çocukluğa bağlı duygusal travma. Doktor Mercola birçok MS hastasının özellikle 7 yaşından evvel bir çeşit ciddi duygusal şok geçirdiğini anlatıyor yazılarında. Bu sorunun eğer birkaç yıl sonra gerçekleşmiş olsaydı etkilerinin daha az olacağını, ancak bu yaşlardaki çocuğun henüz bilinci tam olarak gelişmediği için hasarın çok daha fazla olduğunu sözlerine ekliyor. Bu psikolojik hasar, aradan onlarca yol geçtikten sonra da bir şekilde fizyolojik hasarlara zemin hazırlamış oluyor.

Neyse ki bu alanda da hastaların yardım alabilecekleri birçok tedavi örneği mevcut. Geleneksel psikiyatrik tedavilerde en çok kullanılan yaklaşım ne yazık ki yine ilaçlar. Ben bunun yerine aşağıdaki listeyi öneririm:

• Meditasyon
• Dua
• NLP
• Kişisel gelişim seminerleri ve yayınları
• Hipnoz tedavileri
• Tai-Chi ve Chi-gong gibi yavaş uzak doğu sporları

3.4. Egzersiz

(Not: Egzersiz bölümündeki bu yazı, Fiziksel Engellilerde Egzersiz başlıklı yazımdan alınmış ve bazı eklemeler yapılmıştır.)

Bütün vücudun kuvvet ve kondisyonunu arttıracak bir egzersiz programı, MS ve diğer fiziksel engelliler için belki de genel popülasyondan çok daha büyük önem taşımaktadır. Çünkü fiziksel bir engeli bulunmayan insanlar, alışveriş yapmak, duş almak, tuvalete oturup kalkmak ya da sosyal etkinliklere katılmak (sinemaya ya da bir misafirliğe gitmek vs.) gibi aktiviteler için ayrıca bir kuvvet geliştirmeye ihtiyaçlar duymazlar.

Hâlbuki fiziksel engelliler, fitness programlarının verdiği faydalı etkilerle bu aktiviteleri başkalarına bağlı kalmadan yapabilecek kuvvete gelebilirler. Bu da onların kendilerine güvenlerini arttıracak ve topluma daha üretici olarak katılmalarını sağlayacaktır.

• Egzersizlere başlamadan önce muhakkak doktorunuzdan bir fikir alın. Sizi zaten egzersize teşvik edecektir ancak kendisine danışarak en çok nereleri kuvvetlendirmeniz gerektiği ve hangi tip egzersizlerden uzak durmanız gerektiğini öğrenebilirsiniz.
• Mümkünse hastalık ya da genel rehabilitasyon konusunda bilgili uzman bir antrenörden destek alın.
• Egzersiz yaptığınız yerde güvenliğiniz için sık sık tutunabileceğiniz yerlerin olması ve takılıp düşebileceğiniz engellerin bulunmuyor olmasına dikkat edin.
• Özellikle tekerli sandalyede iseniz aşırı üst vücut çalıştırmaktan kaçının. Kollarınız zaten sürekli sandalyede çalışıyor. Oynatabildiğiniz bütün omurga ve bacak kaslarınızı çalıştırmaya gayret edin. Eğilip doğrulmalar, bedeni sağa sola çevirmeler, diz çekmeler vb.
• Gelişiminizi not edin. Özellikle MS gibi ilerleme gösterebilen rahatsızlıklarda bu çok önemlidir.
• Asimetrik farklılıklara dikkat edin. Bir taraf diğerine göre daha zayıf ise her iki tarafı da ayrı ayrı ve dayanabilecekleri ağırlıklarla çalıştırın.
• Spastik (kasılı kalmış) kaslar göz önünde bulundurularak muhakkak esnetme egzersizleri de programa eklenmelidir. Benim tavsiyem esnetme egzersizlerini direnç programı başında eklem oynaklığı ve ısınma için dinamik, program sonunda ise kas boyunu normale getirmek ve soğuma için statik olmak üzere iki şekilde yapmanızdır.
• Genellikle fiziksel engellilerde deri üstündeki basınçları hissetmek daha güçtür. O nedenle pozisyonların sürekli değiştiği, az setli ve bol varyasyonlu egzersizler tercih edilebilir.
• Egzersizlerde eğlence ve motivasyon ön olanda olmalıdır. En çok sevdiğiniz türden egzersizleri tercih ediniz.
• Direnç egzersizleri yaparken en doğal yöntem kendi vücut ağırlığınızdır. Başlangıçta belki sadece bir kol ya da bacağı sandalyeden kaldırıp 5-10 saniye bekletmek yeterli olacaktır. Zamanla duvar statik dirençlerine, lastik bantlara, egzersiz toplarına ve küçük ağırlıklara geçilebilir.
• Kavrama kuvvetiniz çok az ise bir ağırlık eldiveni kullanmanız yardımcı olabilir.
• Özellikle felç ya da omurilik sorunlarınız bulunuyor ise sık sık tansiyonunuzu ölçün.
• Geleneksel yoga ve doğru yapılan pilates gibi postürü önemle ele alan disiplinlerden öğrenilecek postür düzeltici egzersizler ve nefes çalışmalarının da faydası olacaktır.
• Özellikle tekerlekli sandalyede uzun süre oturan hastalar için omuz dışa rotasyon egzersizleri ve çekme egzersizleri dengeleyici özellik taşır.
• Egzersiz yaptığınız yerde fiziksel hareket rahatlığınıza bağlı olarak en azından bir arkadaş ya da gözlemcinin bulunması gerekebilir.
• Eğer tekerlekli sandalyede çalışıyorsanız tekerleklerinizi kilitlemeyi ya da ağırlık kullanarak sabitlemeyi unutmayın.
• Ev için tasarlanmış küçük trambolinlerde yapılan dikkatli denge ve zamanla ufak sıçrama egzersizleri hem genel denge hem kuvvet hem de lenfatik sistem için çok sağlıklıdır.